De vraag is vervolgens: Waarom is het de beste keuze om tot rond de 16 jaar te wachten met Social Media, ten opzichte van een andere leeftijd? Waarom is 13 jaar - zoals momenteel de grens vaak is - bijvoorbeeld te jong? We beschrijven het hieronder op basis van literatuur en onderzoek.
Twee kleine toevoegingen aan de introductie
Toevoeging 1: In dit artikel hebben we het veel over leeftijden en ontwikkelingen per leeftijd. Dit zijn de gemiddelde leeftijden die in literatuur terugkomen. Elk individu ontwikkelt anders, variatie daarin is normaal, dus neem de stadia niet te letterlijk op de dag nauwkeurig 😉
Toevoeging 2: Je kan je natuurlijk afvragen of die overheidsvoorstellen het gaan halen bij een stemming en vervolgens hoe die praktisch gaan werken, en al helemaal hoe die gehandhaafd gaan worden. In het geval van het D66 voorstel, wordt namelijk de verantwoordelijkheid voor de oplossing bij de techbedrijven gelegd. Dat vinden wij altijd een lastige, want die hebben er natuurlijk baat bij om zich zo goed - maar minimaal - mogelijk aan dit soort regels te houden, terwijl ze zichzelf wel zo veel mogelijk ruimte toe-eigenen. Of ze budgetteren de boetes zelfs gewoon in de begroting in. Maar daar gaat dit artikel natuurlijk niet over 😉
Puberteit: De ontwikkeling van de hersenen en Sociale cognitie
Het is dus duidelijk; de algemene oproep is om pas te beginnen met Social Media rond de 16 jaar. We kunnen natuurlijk niet voor de specifieke motivatie van alle ouders, wetenschappers en politici spreken. Maar, als je naar de ontwikkeling van tieners kijkt, worden er snel een paar punten duidelijk waarom 16 jaar een beter startpunt is dan jonger.
De puberteit begint over het algemeen rond de 12 jaar en tijdens de puberteit zijn kinderen fysiek en mentaal enorm in ontwikkeling. Die ontwikkelingen gaan zelfs daarna nog door. Voordat kinderen die “magische grens” van 16 bereiken, zijn er twee specifieke grote ontwikkelingen die plaatsvinden, die relevant zijn voor de onderbouwing van de leeftijdsgrens van 16 jaar. Het ene belangrijke stuk heeft te maken met de ontwikkeling van de hersenen, met name het beloningssysteem. Het andere belangrijke stuk is de ontwikkeling van Sociale Cognitie; hoe je sociale informatie verwerkt en interpreteert.
Heel kort samengevat zijn dit de belangrijke gevolgen van de ontwikkelingen tot 16 jaar:
- Het beloningssysteem van kinderen van 13 tot en met 15 jaar is extra gevoelig door sterke ontwikkeling in die periode. Daardoor zijn ze vatbaarder voor de verslavende werking van social media door constante dopamine afgifte.
- Tussen 14 en 16 jaar ontwikkelt een eerste grote stap van een relevant stuk sociale cognitie: tegen groepsdruk kunnen. Vanaf 16 jaar zijn ze daardoor bijvoorbeeld wat weerbaarder tegen een negatief zelfbeeld door de schijnbare perfectie op social media (levens, lichaam, bezittingen, vakanties, etc.).
Ontwikkeling van het beloningssysteem in de hersenen
Graag bespreken we beide ontwikkelingen uitgebreider, om te beginnen met de ontwikkeling van het beloningssysteem. Het tienerbrein ondergaat heel belangrijke fysieke ontwikkelingen en de hersenen blijven nog lang doorontwikkelen na de tienertijd! Onderzoek toont aan dat de prefrontale cortex - het gebied dat zich bezighoudt met bijvoorbeeld voor planning, besluitvorming en impulscontrole - pas volledig ontwikkeld is op je 25e. Ook andere stukken ontwikkelen nog door nog tot die leeftijd.
Een relevante ontwikkeling voor het onderwerp social media, vindt plaats van grofweg 13 tot en met 15 jaar. Dan ontwikkelt het beloningssysteem in de hersenen zich zeer sterk: het zet een eerste grote stap richting het volwassen beloningssysteem (zie uitgebreide overzicht onderaan). Door die ontwikkeling zijn kinderen van die leeftijd extra gevoelig voor dopamine afgifte. Dit is de stof die vrijkomt als beloning in je hersenen, bijvoorbeeld bij eten, sporten en verliefd zijn. Maar, het vrijkomen van Dopamine is ook weer iets dat veel gebeurt tijdens Social Media gebruik. Bijvoorbeeld door de content, berichtjes, likes en reacties. Hier lees je daar meer over.
Praktisch is de uitdaging momenteel dat veel tieners tussen de 13 en de 15 jaar met Social Media beginnen. Zeker omdat nu de leeftijdsgrens van veel Social Media apps ligt bij 13 jaar. Door de hersenontwikkeling in die periode, het extra gevoelige beloningssysteem en de manier hoe de Social Media apps gemaakt zijn voor constante dopamine afgifte, krijg je dus een soort “perfect storm” van hooked zijn aan Social Media op die leeftijd. Daarom zou je kunnen zeggen dat de huidige situatie precies het slechtst is hoe je die zou kunnen inrichten, gegeven de ontwikkeling van de hersenen van tieners.
Vanaf 16 jaar stabiliseert het beloningssysteem zich langzaam, en als de hersenen volledig ontwikkeld zijn, werkt dit helemaal stabiel. Daarom zijn ze vanaf hun 16e steeds minder gevoelig om een soort verslavende relatie te ontwikkelen met o.a. Social Media. Ook is er tegen hun 16e een stukje zelfregulatie verder ontwikkeld en hebben ze meer cognitieve controle. Dat klinkt fancy, maar betekent praktisch dat ze na hun 15e al een stuk beter zijn om doelgericht te handelen. Dus vanuit eigen overweging te beslissen wat ze wel en niet doen, en dus minder automatisch of onbewust hun TikTok erbij pakken.
Al met al dus een prima eerste reden om te wachten tot de 16 jaar. Hieronder vind je een korte versie van de ontwikkeling van de hersenen rond de 16 jaar. Onderstreept de elementen die belangrijk zijn voor dit onderwerp, maar praktisch hebben bijna alle grotere ontwikkelingen rond die leeftijd hier invloed op. Onderaan de pagina vind je een beknopte versie van de ontwikkeling van de hersenen van 10 tot 25 jaar oud ter extra achtergrondinformatie.
13-15 jaar: Hoogtepunt hersen-remodellering (structuur en functionele verandering)
- Limbisch systeem: Voltooide herstructurering → Invloed op emoties en motivatie.
- Prefrontale cortex: Start intensieve ontwikkeling → Grotere rol in cognitieve controle.
- Dopaminesysteem: Significante veranderingen → Hogere gevoeligheid voor beloningen, risicogedrag en motivatie.
- Prefrontale cortex: Myelinisatie en synaptisch snoeien → Efficiëntere verwerking en besluitvorming.
- Cortex verbindingen: Sterkere koppelingen met andere hersengebieden → Betere cognitieve en emotionele controle.
- Dopaminesysteem: Blijft gevoelig, maar stabiliseert langzaam.
Ontwikkeling van Sociale Cognitie
Sociale cognitie gaat over de cognitieve processen (bijvoorbeeld; denken, voelen, je inbeelden, etc.) die belangrijk zijn bij het meekrijgen, interpreteren van en reageren op sociale informatie. Het heeft te maken met hoe mensen informatie over andere mensen en sociale situaties verwerken, onthouden en toepassen. Je kan je vast voorstellen dat dit dus erg belangrijk is voor gedrag in het algemeen, en dat het ons helpt om met sociale situaties om te gaan. Ook is het essentieel voor het maken en onderhouden van relaties.
Tijdens de puberteit (in “vaktermen”: adolescentie) ontwikkelt sociale cognitie zich uitgebreid. Er vinden belangrijke veranderingen plaats in verschillende delen van sociaal gedrag en sociaal begrip. Onderaan dit artikel vind je een beknopt overzicht van alle ontwikkelingen van sociale cognitie tussen de 11 en 19 jaar. Hieronder zie je een snippet van die ontwikkeling: Wat er van 14 tot en met 16 jaar gebeurt. Misschien zie je hier direct een opvallende ontwikkeling: in deze periode worden er de eerste grote stappen gezet in de ontwikkeling van het weerstaan van groepsdruk. Wat ons betreft één van de belangrijkste elementen met het oog op Social Media.
14-16 jaar: Sociale cognitie ontwikkeling
- Beter emoties lezen: Ze worden beter in het herkennen van gezichtsuitdrukkingen en begrijpen van emoties.
- Groepsdruk weerstaan: Het vermogen om groepsinvloeden te negeren groeit gestaag.
- Hechte relaties: Er ontstaan complexere vriendschappen en soms romantische relaties.
Weerstand tegen groepsdruk - wat anderen vinden dat moet, willen dat je doet, hoe je er uit ziet of wat “cool” is - ontwikkelt zich dus significant in deze periode. Op hun 16e, zijn tieners een stuk weerbaarder tegen groepsdruk dan de jaren daarvoor. En dit blijft zelfs tot hun 20e door ontwikkelen. Figuur 1 illustreert dit punt goed: het laat zien hoe de weerstand tegen groepsdruk ontwikkelt per leeftijd (hoger = grotere weerstand).
Figuur 1: Weerstand tegen groepsdruk over leeftijd. hogere score op de Y-as, betekent een grotere weerstand tegen groepsdruk (Steinberg & Monahan, 2007).
Waarom dit belangrijk is, is misschien een beetje een inkopper. Maar jonge tieners zijn dus een stuk gevoeliger voor wat ze hun “peers” / groepsgenoten (de mensen bij wie ze [willen] horen) zien doen, hebben, vinden etc. op Social Media. Tieners onder de 16 kunnen nog niet zo goed afstand doen van wat ze anderen zien doen, en vinden dat ze dat ook moeten hebben of doen etc. Als je dat vervolgens combineert met het perfecte Social Media plaatje dat op de platforms geschetst wordt - al dan niet nep natuurlijk - kan dit dus problemen opleveren als jonge tieners zich gaan vergelijken met wat ze daar zien. Terwijl ze dus nog niet zo goed tegen groepsdruk kunnen. Ze zijn gevoeliger om de (onhaalbare of geveinsde) meningen, doelen en levensstijlen die ze zien over te nemen, dan tieners van 16 jaar en ouder. Wat ons betreft ook een top reden om tot hun 16e te wachten!
Social Media content: Wat tieners tegenkomen op sociale platforms
We hebben het hierboven al even gehad over de content die mensen in het algemeen en tieners tegenkomen op platforms als TikTok, Instagram en Snapchat. Dit kan grote invloed hebben op tieners hun mentale welzijn. Hier is legio onderzoek naar gedaan, hieronder bespreken we een paar van de belangrijkste gevolgen van Social Media gebruik bij tieners.
Over het algemeen zien we dat (problematisch) Social Media gebruik onder tieners toeneemt. Onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) laat zien dat problematisch gebruik van sociale media is gestegen van 7% in 2018 naar 11% in 2022 onder adolescenten. Met problematisch gebruik van Social Media (in het Engels afgekort naar PSMU) wordt bedoeld: de niet-tegen-te-houden drang om Social Media te gebruiken en/of er afhankelijk van te zijn. PSMU kan leiden tot psychologische, fysieke, academische en sociale problemen bij mensen die er last van hebben. Ook kan het leiden tot gevoelens van ongeluk, negatieve gemoedstoestand, een gebrek aan zelfvertrouwen en stressgerelateerde symptomen.
Een Amerikaans onderzoek onder bijna 7000 tieners, gemeten van hun 12e tot 15e jaar, vond dat tieners die meer dan 3 uur per dag aan sociale media besteedden, een tweemaal zo hoog risico hadden op slechte mentale gezondheidsuitkomsten, waaronder symptomen van depressie en angst.
Vervolgens is de content die tieners gebruiken ook essentieel, met name als we het over influencers hebben. Onderzoek toonde aan dat het 'perfecte' beeld dat influencers promoten op sociale media kan leiden tot (negatieve) vergelijking, Fear of Missing Out (FOMO) en gevoelens van niet-adequaat zijn bij tieners. Als tieners daarin emotioneel geïnvesteerd zijn - zich er echt verbonden mee voelen - kan Social Media één van de belangrijkste factoren zijn die leidt tot depressie, angst en een gebrek aan zelfvertrouwen. Praktische noot: dit is gemeten onder Social Media gebruikers. Bij tieners die geen social media gebruiken, kan het natuurlijk niet een belangrijke oorzaak zijn van dit soort mentale problematiek.
Dan hebben we het nog niet gehad over andere situaties die zich kunnen voordoen onder tieners, gerelateerd aan content. Onderzoek wijst namelijk uit dat blootstelling aan ongepaste inhoud, cyberpesten en seksuele content ook risico's vormen voor jongere tieners. Wellicht een beetje een open deur, toch belangrijk om te noemen. Maar gezien dit op veel meer plekken kan voorkomen dan alleen Social Media, leggen we hier niet de aandacht op in dit artikel.
Ook dit is wat ons betreft een goede reden om Social Media gebruik uit te stellen tot 16 jaar. De content die bekeken wordt op Social Media kan tot problematiek leiden, zeker als jonge tieners het lastig vinden om te begrijpen wat echt en nep is.
Verschillen tussen jongens en meisjes
Altijd interessant om even te kijken of er verschillen zijn tussen jongens en meisjes, en daar lijkt één belangrijk verschil in te zitten. Onderzoek laat zien dat het verband tussen Social Media gebruik en depressieve symptomen sterker is voor meisjes dan voor jongens. Meisjes lijken ook meer geneigd te zijn tot vergelijking op basis van uiterlijk en zijn dus vatbaarder voor de negatieve effecten van sociale media op het lichaamsbeeld. Zeker rond het hele influencer-stuk, kan je dit misschien wel makkelijk begrijpen. Ondergetekenden hebben daar als dertigers al moeite mee..
Conclusie: begin het liefst vanaf 16 jaar met Social Media
Als we dit zo allemaal bekijken, kunnen we ons dus goed vinden in de oproep van de politiek, wetenschap en ouders om pas op 16 jaar met Social Media te beginnen. De content die er op te vinden is, gelinkt aan de sociale en hersenontwikkeling van tieners, leidt er duidelijk toe dat het verstandiger is om daarmee te wachten tot 16 jaar om eventuele problematiek te kunnen voorkomen. Belangrijk om aan te geven dat het natuurlijk niet is dat ieder kind direct een probleem ontwikkelt als ze één keer een paar minuten op Social Media zitten. Maar als je het makkelijk kan voorkomen en je kind zo lang mogelijk zonder Social media door het leven gaat, voorkomt dat eventuele problemen en levert het een boel positieve dingen op. Denk aan meer tijd om samen of met anderen door te brengen met spelletjes, sporten, buiten zijn, échte relaties ontwikkelen, kattenkwaad uithalen etc. Kortom: kind zijn.
We horen graag van je hoe jullie het thuis doen met jullie kinderen en Social Media! Veel succes en stel gerust vragen in de comments.
Groeten,
SchermUit.nl
Extra achtergrondinformatie: Ontwikkeling van de hersenen (10-25 jaar)
10-12 jaar: Vroege adolescentie
- Hersenmassa: Volwassen grootte bereikt, ontwikkeling gaat door.
- Frontale kwabben: Verbetering in logica, planning en geheugen.
- Associatiegebieden: Bijna volledige myelinisatie → Snellere informatieverwerking en reactietijd.
-
Hippocampus: Toename in myelinisatie → Verbeterde geheugenfunctie.
NB: Myelinisatie is het proces waardoor witte stof wordt gevormd. Het wordt vaak gebruikt als een indicatie van de rijping van de hersenen.
13-15 jaar: Hoogtepunt hersen-remodellering
- Limbisch systeem: Voltooide herstructurering → Invloed op emoties en motivatie.
- Prefrontale cortex: Start intensieve ontwikkeling → Grotere rol in cognitieve controle.
- Dopaminesysteem: Significante veranderingen → Hogere gevoeligheid voor beloningen, risicogedrag en motivatie.
16-18 jaar: Verdere verfijning van de hersenfuncties
- Prefrontale cortex: Myelinisatie en synaptisch snoeien → Efficiëntere verwerking en besluitvorming.
- Cortex verbindingen: Sterkere koppelingen met andere hersengebieden → Betere cognitieve en emotionele controle.
- Dopaminesysteem: Blijft gevoelig, maar stabiliseert langzaam.
19-21 jaar: Voortgezette ontwikkeling van de hersenen
- Prefrontale cortex: Verdere rijping → Verbeterde impulscontrole, besluitvorming en zelfregulatie.
- Dopaminesysteem: Meer balans → Minder risicogedrag en betere beloning regulatie.
- Emotionele verwerking: Sterkere integratie van cognitieve en emotionele processen.
22-25 jaar: Laatste fase
- Prefrontale cortex: Bijna volledig ontwikkeld → Optimale cognitieve controle, besluitvorming en probleemoplossing.
- Algemene myelinisatie: Piek bereikt → Maximale efficiëntie in neurale communicatie.
- Dopaminesysteem: Stabiele werking → Evenwicht tussen beloning, motivatie en zelfbeheersing.
Extra achtergrondinformatie: Ontwikkeling van Sociale Cognitie (11-19 jaar)
11-13 jaar: Vroege adolescentie
- Meer zelfbewustzijn: Jongeren krijgen een beter beeld van zichzelf en hun rol in sociale situaties.
- Perspectief nemen: Ze beginnen beter naar andermans standpunt te kijken, maar dit is nog in ontwikkeling.
- Sociale hersenontwikkeling: Gebieden zoals de mediale prefrontale cortex (MPFC) veranderen in structuur en werking.
14-16 jaar: Midden adolescentie
- Beter emoties lezen: Ze worden beter in het herkennen van gezichtsuitdrukkingen en begrijpen van emoties.
- Groepsdruk weerstaan: Het vermogen om groepsinvloeden te negeren groeit gestaag.
- Hechte relaties: Er ontstaan complexere vriendschappen en soms romantische relaties.
17-19 jaar: Late adolescentie
- Mentaliseren: Ze kunnen steeds beter nadenken over wat anderen denken en voelen.
- Sociale keuzes maken: Beslissingen worden vaker gemaakt met oog voor zowel eigen als andermans belangen.
- Sociale identiteit: Jongeren vormen een sterkere, meer geïntegreerde sociale identiteit.
___________
Bronnen:
- https://www.ad.nl/tech/verbied-kinderen-smartphone-en-sociale-media-een-van-de-radicale-voorstellen-van-psycholoog-jonathan~af148825/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
- https://www.rtl.nl/nieuws/artikel/5485392/d66-sociale-media-minimumleeftijd-15-jaar-australie-europese-regels
- https://nos.nl/artikel/2546272-australische-wereldprimeur-verbod-op-sociale-media-voor-kinderen-tot-16
- https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2023/733109/IPOL_STU(2023)733109_EN.pdf
- https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/378982/9789289061322-eng.pdf
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2792691/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0306460324000297
- https://www.hhs.gov/sites/default/files/sg-youth-mental-health-social-media-advisory.pdf
- https://law.stanford.edu/2024/05/20/social-media-addiction-and-mental-health-the-growing-concern-for-youth-well-being/
- https://childmind.org/article/is-social-media-use-causing-depression/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10406047/
- https://bookdown.org/nathalieyuen/understanding-the-whole-child/brain-development-in-middle-childhood.html
- https://www.healthline.com/health/teen-brain-development
- https://www.scholastic.com/parents/family-life/creativity-and-critical-thinking/development-milestones/cognitive-development-8-10-year-olds.html
- https://www.universityofcalifornia.edu/news/evolutionary-advantage-teenage-brain
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3621648/
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Myeline
- https://journals.copmadrid.org/psed/art/j.pse.2015.08.001
- https://en.wikipedia.org/wiki/Social_cognition
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3427903/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6158937/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2779518/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18020830/
